Hoogsensitiviteit bij honden

Canine Sensory Processing Sensitivity

Kim Reul – Pack Power Dog Coaching 

Hoogsensitiviteit bij mensen werd in 1997 door dr. Elaine Aron voor de eerste keer neergeschreven als een aangeboren onderdeel van de persoonlijkheid. Zintuigelijke prikkels, zoals smaken, geuren, licht, aanraking en geluiden, komen sterker binnen en worden anders verwerkt in de hersenen. Blootstelling aan deze prikkels en onvoldoende rust kan leiden tot overprikkeling en zelfs fysieke klachten.. Dit beperkt zich echter niet tot mensen, ook dieren kunnen hoogsensitief zijn en dit speelt mogelijk een rol bij hun overleving. Gevoelige dieren zijn alerter voor gevaar en kunnen een kudde van hun soortgenoten sneller waarschuwen als er een roofdier op wacht ligt. 

Omgevingsinvloeden

Ook al spreken we van een aangeboren onderdeel van de persoonlijkheid, toch zijn omgevingsinvloeden ook van belang. Sensitieve aapjes die worden grootgebracht door een zorgende moeder zijn beter bestand tegen stress en ontwikkelen zich beter, maar het omgekeerde geldt ook.

Babyaapjes die bij de moeder worden weggehaald, vertonen op latere leeftijd vaak kenmerkend gedrag voor hoogsensitieve dieren. Men kan zich hier de vraag stellen of het toevallig is dat vele honden uit de broodfok signalen van hoogsensitiviteit vertonen en het vaak moeilijk hebben met coping?

Verschil in hondenrassen

Japanse onderzoekers stelden vast dat Shiba’s in vergelijking met andere hondenrassen zoals Labradors meer gingen staartjagen en dat dit door genetische en omgevingsfactoren werd bepaald. Het staartjagen was vaak te zien in combinatie met grommen naar de staart of er in proberen te bijten. Opmerkelijk was dat het gedrag meer te zien was bij honden die uit een dierenwinkel kwamen.

Een verklaring hiervoor is te vinden in het feit dat dieren die te snel bij de moeder worden weggehaald vaker stereotypisch gedrag vertonen. Pups die in geïsoleerde omgevingen opgroeien, zullen vaker zichzelf bezighouden en staartjagen vormt daar een onderdeel van. Andere factoren die een rol spelen zijn angst en de mate waarin een hond overprikkeld kan raken.

Onderstimulatie en overprikkeling

De hondenwereld staat bol van artikels over onderstimulatie van honden. Dieren die zich vervelen en dan gaan slopen. Hersenwerkje hier en snuffelwandeling daar en je verveelde hond wordt weer een blije pup. Het andere eind van het spectrum, overprikkeling, wordt nog niet zo vaak belicht. En toch kunnen te veel prikkels een even negatieve impact hebben op jouw favoriete viervoeter. Miscommunicatie en overprikkeling vormen de grootste oorzaken van emotionele problematiek bij onze honden.

Een hond die in een stedelijke omgeving groot wordt, wordt constant blootgesteld aan een gigantische hoeveelheid prikkels zowel binnen- als buitenshuis zoals de telefoon die gaat, de bel, geluid van de straat, helikopters, noem maar op.

Heeft je hond dan nog een groot raam waar hij op de uitkijk kan staan, dan worden hier nog visuele stimuli aan toegevoegd zoals mensen en honden die langs wandelen. Elke keer gebeurt er wat in de hersenen van jouw hond. Hij verwerkt deze prikkels om te beoordelen of hij moet reageren of niet. Een ‘normale’ reactie, in verhouding  tot het gepercipieerde gevaar heet adaptief gedrag.

Een hond die wegloopt van een gevaarlijke situatie, vertoont dus adaptief gedrag, maar een hond die elke situatie gaat mijden, vertoont een symptoom binnen zijn gedrag dat kan wijzen op een emotionele verstoring. Voor de hond is dit vermijdingsgedrag echter wel functioneel: het helpt hem om zo goed mogelijk met de situatie om te gaan. Vanuit het perspectief van de hond, is het dus een normaal gevolg, maar vanuit menselijk perspectief is het soms moeilijk te begrijpen.

Sommige honden hebben zelden last van deze prikkels en doen lekker hun zin, andere honden wennen er geleidelijk aan, maar er zijn ook viervoeters die hier helemaal niet aan gewoon kunnen worden. Ik denk hierbij aan een leuke Akita heer die steeds dezelfde wandeling wil ondernemen. De andere kant opwandelen, zorgde voor enorme spanning en zelfs weigering om verder te wandelen. Vreemd toch?

Maar op de andere routes was er een bouwwerf waar veel lawaai te horen was en wat honden die in de tuin blaften. Erg veel prikkels. Onze Akita heer koos dus voor een veilige wandeling waar hij van kon genieten, maar zijn mensen wilden niet dat hij zich verveelde en probeerden elke keer een andere weg te nemen. 

Gevoeligheid voor geluid

Onderzoek naar geluidsgevoeligheid van verschillende hondenrassen (Storengen & Lingaas) wijst uit dat honden die gevoelig zijn aan geluid meer tijd nodig hebben om te kalmeren dan honden die hier geen last van ondervinden. De kans dat geluidsgevoelige honden ook angst vertonen in nieuwe situaties is wel 18 keer zo groot als bij honden die niet sensitief zijn.

Ook de kans op verlatingsangst is tot drie maal groter dan bij honden zonder angst. Shiba’s scoren in dit onderzoek hoog op angst voor vuurwerk en geweerschoten.

Deze angst voor geluiden was nog duidelijker aanwezig bij honden die gecastreerd zijn (72%) dan bij intacte dieren. Een ander onderzoek gaf dan ook aan dat Shiba’s vaker reactief uit de hoek komen als ze schrikken van plotse bewegingen of geluiden. Dit zou kunnen betekenen dat geluidsgevoeligheid een indicatie kan zijn van een onderliggend psychologisch mechanisme dat maakt dat bepaalde honden sterker zullen reageren op potentieel stressvolle elementen in hun omgeving

Hoe uit zich dat?

Wie een hoogsensitieve hond in huis heeft, zal al wel gemerkt hebben dat zijn reacties net iets anders zijn dan van een andere hond. Bang van luide geluiden? Angstig als er een skateboarder langs sjeest? Staart tussen de poten als de wind te hard blaast? Toch is een hoogsensitieve hond niet noodzakelijk een angsthaas.

Ze kunnen ook agressief of reactief uit de hoek komen. Rare gewoontes ontwikkelen zoals staren naar het plafond naar iets dat zij alleen zien, hyperactief zijn of hard trekken aan de lijn. Het constant blootgesteld worden aan vele prikkels triggert bij honden de zogenaamde vecht – of vluchtrespons. Het lichaam maakt zich klaar om te reageren door bijvoorbeeld bloed naar de grote spieren te sturen. Het lichaam produceert dan ook cortisol of stresshormoon in de bijnieren. Dit stresshormoon heeft tijd nodig (ongeveer 72 uur, maar dit varieert) om af te breken in het lichaam en dat kan alleen door terug in rust te gaan.

Chronische overprikkeling

Chronische overprikkeling zorgt er eigenlijk voor dat de cortisolgehaltes niet echt dalen en de hond, mensen trouwens ook, in een chronische stresstoestand blijft. En daar loopt het ‘fout’. Het gedrag van de hond kan dan rare vormen aannemen. Flo is hier een mooi voorbeeld van. Als puppy reageerde ze enorm sterk op elk geluid zoals voorbijrijdende auto’s, de blender, gillende kinderen.

Flo verstijfde elke keer of ging ijsberen in huis. Alleen zijn werd steeds moeilijker, omdat de omgeving voor haar vol stressors zat, waar ze moeilijk op kon reageren. Flo wilde rust, maar kon deze zelf niet vinden waardoor ze steeds feller ging reageren. Verplichte rust en veel geduld van de baasjes hebben haar op weg gezet om wat beter om te gaan met de mensenwereld. 

En hoe zit dat dan met die hoogsensitiviteit?

Bepalen of je hond nu hoogsensitief is of niet, vraagt om veel aandacht van jou als baasje. Maak eens wat filmpjes en probeer te herkennen wanneer en waarom je hond reageert. Misschien reageert hij wel op dingen die jij niet meteen als stimulus ziet. Mijn eigen Shiba Ran heeft het bijvoorbeeld erg moeilijk met nieuwe smaken.

Wil ik hem een nieuw snoepje of nieuwe smaak KVV aanbieden, dan komt er een heel proces aan te pas van lang snuffelen met zijn pootje onzeker in de lucht, kleine stukjes uit de hand aanbieden en aanmoedigen als hij in de buurt komt. Na een eerste keer proeven wordt hij helemaal hyper en moet hij de stress even kwijt. Ik geef hem rustig de tijd om te ontdekken wat deze nieuwe geur is en wat hij er mee wil aanvangen.

Bibberen, staart tussen de poten en oren plat, zijn overduidelijke tekenen van een hond die zich absoluut niet goed voelt. Maar honden laten heel wat meer zien in hun gedrag dan wij kunnen oppikken.  Chronische overprikkeling kan dan ook moeilijk te spotten zijn. Het gedrag kan al langere tijd aanwezig zijn. Soms is de initiële stressor reeds voorbij, maar heeft de hond te weinig hersteltijd genoten om de sensorische ervaring voldoende te verwerken. Op dat moment lijkt het moeilijk om de oorzaak van de chronische stress te onthullen. 

Onderzoek

Recent onderzoek van Dr. Maya Braem et. al. (2017) naar canine sensory processing sensitivity heeft een checklist opgeleverd. Deze lijst is onderverdeeld in verschillende secties zoals reactiviteit en emotionele gevoeligheid. Kan je op 15 of meer dingen volmondig ‘ja’ antwoorden, dan heb je misschien wel een hoogsensitieve hond in huis.

Opwinding

1. Mijn hond raakt makkelijk gestresseerd, is gemakkelijk overweldigd door bepaalde situaties;
2. Mijn hond wordt snel nerveus of is vaak nerveus;
3. Mijn hond is onzeker en/of voorzichtig;
4. Mijn hond schrikt snel;
5. Mijn hond heeft moeilijkheden zich aan te passen aan veranderingen in het alledaagse leven;
6. Mijn hond is wantrouwig;
7. Mijn hond heeft er last van wanneer mensen of dingen hem aanraken;
8. Mijn hond heeft nood aan een gevoel van veiligheid;
9. Het duurt lang eer mijn hond rustig is nadat er is opwindend is gebeurd;
10. Mijn hond heeft het lastig om alleen te zijn of wanneer ik uit het zicht verdwijn.

Perceptie/reactiviteit – lage sensorische drempel

1. Mijn hond is reactief, dit wil zeggen dat hij snel kleine stimuli herkent en daar snel of sterk op reageert;
2. Mijn hond is altijd alert;
3. Mijn hond lijkt alles in zich op te nemen wat er rondom hem gebeurt;
4. Mijn hond is snel opgewonden door positieve of negatieve stimuli;
5. Mijn hond reageert sterk op visuele stimuli;
6. Mijn hond merkt bijna alles op;
7. Mijn hond is veeleisend;
8. Mijn hond is rusteloos.

Emotionele/ esthetische gevoeligheid

1. Mijn hond is gevoelig;
2. Mijn hond reageert op kleine veranderingen in stem zoals intonatie en volume;
3. Mijn hond reageert sterk op straffen;
4. Mijn hond is emotioneel; dit wil zeggen dat hij sterk reageert op positieve en negatieve; gebeurtenissen;
5. Mijn hond reageert als er thuis ruzie is;
6. Mijn hond is attent;
7. Mijn hond merkt kleine veranderingen op;
8. Mijn hond lijkt na te denken;
9. Mijn hond is intelligent;
10. Mijn hond is gewillig.

Mijn hond is hoogsensitief, wat nu?

Merk je dat jouw hond hier wel last van heeft en bijvoorbeeld vaak hyperactief gedrag vertoont, moeilijk tot rust kan komen, aarzel dan niet om een gedragstherapeut in te schakelen met kennis over Canine Sensory Processing Sensitivity.

Belangrijk is om rust te kunnen brengen, door bijvoorbeeld heel wat van de stimuli weg te nemen. Je kan het raam afplakken of bepaalde geluiden verminderen. Een eigen prikkelarme omgeving creëren waar hij zich kan terugtrekken. Zorg dat je thuisomgeving voorspelbaar is met de nodige routine. Dit geeft extra veiligheid waar jouw hoogsensitieve viervoeter nood aan heeft.

Een goede balans tussen opwinding en tijd om te herstellen is essentieel. Dit verhoogt ook het leer- en aanpassingsvermogen van jouw hond en stelt hem beter in staat om met prikkels om te gaan. Zorg dat de fysieke activiteit die jullie samen ondernemen niet te opwindend is. Leer kijken naar jouw hond en te begrijpen wat hij wil.

En vooral, leer te aanvaarden dat hij de wereld net iets anders ervaart. Als baasje kan je best nog wat leren van een hoogsensitieve hond. 

Boekentip

Wil je meer over dit onderwerp weten. Dan raden wij het boek aan van: Ineke Vander Aa van Shewolf Dog Coaching, Dogsitief. Ook geeft zij vaak lezingen op dit gebied.

Bronnenlijst

Aron, E., Aron A. & Jafiellowicz, J. (2012). Sensory Processing Sensitivity: A review in the light of the Evolution of Biological Responsively. Personality and Social Psychology reviex XX(X), pp. 1-21.

Braem, M., Asher, L., Furrer, S., Lechner, I., Würbel, H., & Melott, L. (2017, mei 16). Development of the “Highly Sensitive Dog” questionnaire to evaluate the personality dimension “Sensory Processing Sensitivity” in dogs. Opgehaald van PLOS: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0177616&fbclid=IwAR3T8pJU4w_4V7Uos3emxINYm-hh6o0E6cUR5Ypvg756uxLIdbRLc55E_sE

Farricelli, A. (2018, Maart 18). Is Sensory Overstimulation Stressing Your Dog? Opgehaald van Pet Helpful: https://pethelpful.com/dogs/Understanding-Sensory-Overstumulation-in-Dogs

Goto, A., Arata, S., Kiyowaka, Y., Takeuchi, Y. & Mori, Y. (2012). Risk factors for canine tail chasing behaviour in Japan. The veterinary Journal 192 (2012), pp. 445-448.

Kaneko, F., Arata, S., Takeuchi, Y. & Mori, Y. (2013). Analysis of Associations between Behavioral Traits and Four Types of Agressions in Shiba Inu. Vet. Med. Sci/ 75(10), pp. 1297-1301. 

Reusche, S. (2012, Januari 6). Too Much of a Good Thing: Overexcitement in Exercise. Opgehaald van Paws Abilities: https://paws4udogs.wordpress.com/2012/01/06/too-much-of-a-good-thing/

Storengen, L.M. & Lingaas, F. (2015). Noise sensitivity in 17 dog breeds: Prevalence, breed risk and correlation with fear in other situations.  Applied Animal Behaviour Science 171 (2015), pp. 152-160. 

Vander Aa, I. (2019). Dogsitief. De hoogsensitieve hond begrijpen & begeleiden. Vander Aa.